II.Mahmut

Konu: II.Mahmut C.tesi Eyl. 12, 2009 3:01 pm

Yirmi dokuzuncu Osmanlı Padişahı. Sultan II. Mahmut’un babası Sultan I. Abdülhamit, annesi Nakşidil Valide Sultan’dır. Sultan II. Mahmut, Alemdar Mustafa Olayı sonrasında, 1808 tarihinde Osmanlı tahtına çıkmıştır.

II. Mahmut tahta geçtiği zaman, Osmanlılar Ruslarla savaş hâlindeydi. İngiltere ile 1809’da yapılan antlaşma sonucu, Ruslarla savaşa devam kararı alındı. Rusların Fransa ile olan sorunları, Osmanlı Devleti ordularının yıllarca süren savaştan yorgun düşmesi yüzünden iki devlet de barış imzalamaya mecbur kaldılar. 1812 tarihinde imzalanan Bükreş Antlaşması ile Sırplar kendi içlerinde serbest kalacaktı. 1829 yılında yapılan Edirne Antlaşması ile Sırbistan yarı bağımsız hâle geldi.

Fransız Devrimi’nin etkisi altında kalan Yunanlılar, Rusya ve Avrupa devletlerinin kışkırtması sonucu Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklandılar. Eflâk’ta başlayan ilk ayaklanma kısa sürede bastırıldı. Mora’da çıkan ikinci isyan kısa sürede genişledi. II. Mahmut, isyanı bastırmak için Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşadan yardım istedi. Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesi koşuluyla yardım etmeyi kabul etti. Kavalalı Mehmet Ali Paşa, oğlu İbrahim Paşa komutasındaki orduyu Mora’ya gönderdi. İbrahim Paşa komutasındaki ordu Mora isyanını kısa sürede bastırdı.

Kavalalı Mehmet Ali Paşanın isyanı bastırarak Mora ve Girit’i eline geçirmesi, İngiltere, Fransa ve Rusya’yı endişelendirdi. Bu devletler Osmanlı Devleti’nden Yunanistan’a bağımsızlık verilmesini istediler. Osmanlı Devleti’nin bu isteği kabul etmemesi üzerine harekete geçen İngiltere, Fransa ve Rusya Navarin’de Osmanlı donanmasını yaktılar (1827).

Osmanlı Devleti, Navarin’deki zararın ödenmesini isteyince, İngiliz ve Fransız elçileri İstanbul’u terk ederek Osmanlı Devleti ile ilişkilerini kestiler. Rusya ise Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Osmanlı Devleti’nin yenilmesi üzerine Edirne Antlaşması imzalandı (1829). Bu antlaşmayla Yunanistan bağımsızlığını kazandı. Osmanlı Devleti, Edirne Antlaşması ile ilk kez bir ulusun bağımsızlığını tanımış oldu.

Mora isyanının bastırılmasında önemli rol oynayan Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Suriye valiliğini istedi. İsteğinin reddedilmesi üzerine, Suriye’yi işgal etti. Kavalalı Mehmet Ali Paşanın oğlu İbrahim Paşa, isyan sırasında Suriye’yi aldı. Torosları geçen İbrahim Paşa, Adana ve Konya’da Osmanlı kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. Bu başarılardan sonra Mehmet Ali Paşa kuvvetlerini İstanbul’a kadar durdurabilecek herhangi bir güç kalmamıştı. Sultan İkinci Mahmut Ruslardan yardım istedi. Rus donanmasının İstanbul’a gelmesinden tedirgin olan İngilizler ve Fransızlar, Mısır ile Osmanlı Devleti arasında bir barış antlaşması imzalanmasını sağladılar. Osmanlı Devleti ile Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa arasında imzalanan Kütahya Antlaşması’na göre, Kavalalı Mehmet Ali Paşaya Mora ve Girit valiliklerinin yanı sıra Suriye valiliği; oğlu İbrahim Paşaya da Cidde valiliğine ek olarak Adana valiliği verildi.

Mısır’da güçlü bir yönetimin bulunması İngilizlerin işine gelmemişti; çünkü Mehmet Ali Paşa, İngilizlerin bu bölgede ticaret yapmalarını engelliyordu. Bu sorunun o bölgede tekrar Osmanlı Devleti’nin egemen olmasıyla çözüleceğine inanan İngiltere, Sultan II. Mahmut’u Kavalalı Mehmet Ali Paşaya karşı kışkırttı. Nizip’te Osmanlı ordusuyla yapılan savaşta Osmanlı ordusu bir kez daha yenildi. Kaptanıderya Ahmet Paşa, Osmanlı donanmasını Kavalalı Mehmet Ali Paşaya teslim etti (1839). Artık Osmanlı Devleti’nin, kendi valisine karşı yaptığı savaşlar sonunda ne ordusu ne donanması kalmıştı. Bu gelişmelerin yaşandığı günlerde Sultan II. Mahmut yaşamını yitirdi, yerine oğlu Abdülmecit geçti.

II. Mahmut, Mehmet Ali Paşa isyanı sırasında Boğazlar’a gelen Ruslarla Hünkâr İskelesi Antlaşması’nı imzaladı (1833). Bu antlaşma, Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını kullanarak imzaladığı son antlaşmadır. Ayrıca Ruslar bu antlaşma sayesinde Karadeniz’de güvenliklerini sağlamış oluyorlardı.

II. Mahmut’un 1808 ile 1839 yılları arasında tahtta bulunduğu yıllar her alanda önemli yeniliklerin yapıldığı bir dönem olmuştur. Yaptığı yeniliklerde Avrupa’daki yenileşme hareketlerini benimsemiştir.

II. Mahmut, sadrazamı Alemdar Mustafa Paşanın önerisi üzerine Sekban-ı Cedit adıyla yeni bir askerî ocak kurdu. Yeniçerilerin isyanı sonucu Alemdar Mustafa Paşa öldürülünce bu ocak kaldırıldı. II. Mahmut bir deneme daha da yaparak yeniçerilerden Eşkinci Ocağı adıyla askerî bir birlik kurdu. Yeniçerilerin ayaklanmasıyla bu ocak da kaldırıldı. Padişah ve devlet adamları Osmanlı Devleti’nin geleceği için Yeniçeri Ocağına güvenilmeyeceğini anlamışlardı. Yeniçeriler tarafından çıkarılan bir ayaklanma sonucunda Yeniçeri Ocağı kaldırıldı (1826). Osmanlı tarihinde bu olaya Vaka-yı Hayriye (Hayırlı Olay) denir. Ardından Yeniçeri Ocağı yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıyla yeni bir ordu kuruldu. Bu ordunun eğitimi için Avrupa’dan subaylar getirildi. Askerlik alanındaki yenilikleri sağlamlaştırmak için, Harp Okulu ve Tıp Okulu kuruldu. Avrupa’ya ilk kez askerî eğitim için öğrenci gönderildi.

II. Mahmut merkezî otoriteyi sağlamak için yeni düzenlemeler yaptı. Divân-ı Hümayun kaldırılarak, yerine nazırlık (bakanlıklar) kuruldu. Sadrazam ve şeyhülislâmda toplanan yetkiler, nazırlar (bakanlar) arasında paylaştırıldı. Sadrazamın adı başvekil (başbakan) olarak değiştirildi. Devlet memurlukları Dâhiliye (İç işleri) ve Hariciye (Dış işleri) olmak üzere iki bölüme ayrıldı. Devlet memurları maaşlı hâle getirildi. Memurlar için rütbe ve nişan kabul edildi. Devlet dairelerinde çalışanlara fes, ceket, pantolon giyme zorunluluğu getirildi. Büyük iller bölünerek ülke yönetimi, eyalet-liva-kaza olarak yeniden düzenlendi. Halkın devletle olan ilişkilerini kolaylaştırmak için köy ve mahallelerde muhtarlıklar kuruldu. Anadolu ve Rumeli’de ilk kez nüfus sayımı yapıldı. Askerî amaçla yapıldığı için yalnızca erkekler sayıldı. Bu sırada vergilerin düzgün toplanabilmesi için mülk sayımı da yapıldı. Devletin yaptığı işlerden halkı haberdar etmek için ilk resmî gazete olan Takvim-i Vekayi çıkarıldı.

II. Mahmut Döneminde eğitime de önem verilerek, yeni okullar açıldı. İstanbul’da ilköğretim zorunlu hâle getirildi. Devlet memuru yetiştirmek amacıyla bir okul açıldı. Medreselerin yanında rüştiyeler (ortaokul) açıldı.

Yabancı dilden çeviriler yapmak için tercüme odası kuruldu. Posta örgütü oluşturuldu. Yurt dışına yapılacak geziler için pasaport zorunluluğu getirildi. Polis örgütü kuruldu. Bulaşıcı hastalıklar için karantina servisleri oluşturuldu. Kişinin malına devletçe el konulması (müsadere) geleneği kaldırıldı. Böylece devlet tarafından özel mülkiyet güvence altına alındı.

II. Mahmut Dönemi, Osmanlı Devleti’nde her alanda yeniliklerin yapıldığı bir dönem olmuştur.